Multimetre, elektrik devrelerinde akım, gerilim, direnç gibi değerleri çoklu olarak ölçebilen ve aynı zamanda devrede arıza kontrolü yapılabilmesini sağlayan ölçüm aletidir. Multimetre kullanılarak çoklu ölçümler tek bir cihaz üzerinden kolaylıkla yapılabilir. Elektrik sektöründeki en çok kullanılan ölçü aletidir.

İngilizce’deki multi ve meter kelimelerinin birleşiminden türetilmiştir ve Türkçe’ye “çoklu ölçer” olarak çevrilebilir.

Multimetre ile ölçülen en temel şeyler gerilim ve akımdır. Ayrıca elektriksel devrelerin çalışıp çalışmadığı, kablo bağlantılarının doğru yapılıp yapılmadığı gibi kontrollerin yapılabilmesini de sağlar. Buna ek olarak, ev ve otomotiv ürünlerinde transistör, süreklilik ve diyot testleri için de kullanılabilirler. Kısacası çok fonksiyonlu bir ölçüm ve kontrol cihazıdır.

Multimetre nasıl kullanılır?

Multimetre üzerindeki parçalar, düğmeler ve dijital ekranı vasıtasıyla rahatlıkla kullanılabilir.

Bir dijital multimetreyi kullanabilmek için öncelikle üzerindeki parçalara ve görevlerine hakim olmalısınız.

Multimetrenin parçaları

Multimetre 3 parçadan oluşur: Ekran, seçim düğmesi ve portlar.

Ekranda genellikle dört rakam bulunur ve negatif işaret gösterme özelliği vardır. Az ışıklı ortamlarda daha iyi görüntüleme için bazı multimetrenin aydınlatılmış ekranları vardır.

Seçim düğmesi kullanıcının multimetrede, akım (mA), gerilim (V) ve direnç (Ω) gibi farklı değerleri seçebilmesini sağlar.

Portlar da probların takıldığı giriş uçlarıdır.

Multimetre probları nasıl takılır?

Ünitenin önündeki iki adet porta problar takılır. COM ortak uç anlamına gelir ve her zaman bir devrenin “toprak “ veya “-” sine bağlanır. COM ucuna geleneksel olarak siyah prob takılır; ancak kırmızı prob ile siyah prob arasında renk dışında bir fark yoktur. 10A, büyük akımları ölçmede (200mA’dan büyük) kullanılan özel porttur. mAVΩ ise kırmızı probun takıldığı porttur. Bu port akımın (200mA’ya kadar), gerilimin (V) ve direncin (Ω) ölçülmesini sağlar.

Propları da taktıktan sonra ölçüme geçebiliriz.

Multimetre ile gerilim (voltaj) ölçümü

Gerilim ölçümünü anlatmadan öncelikle

Multimetre ile pil ölçümü

yapalım.

Yani pilin gerilimini ölçelim. Hemen şu bilgiyi verelim

DC gerilim ölçüyorsanız  (bir pil veya bir Arduino’ya bağlı bir sensör gibi) düğmeyi V’nin düz bir çizgili kısmına ayarlamalısınız.

AC gerilim ölçmek için de düğmeyi dalgalı çizgiye sahip kısma getirmelisiniz.

Pil ölçmek için siyah probu COM ucuna ve kırmızı probu ise mAVΩ ucuna bağlayın. DC aralığında multimetreyi “2V” olarak ayarlayın. Siyah probu ‘-‘ değerine ve kırmızı probu ‘+’ değerine bağlayın. Pilin artı ve eksi uçlarına hafif bir basınçla probları bastırın.

Eğer piliniz yeniyse ekranda yaklaşık 1.5V görmelisiniz (aşağıdaki resimdeki pil yepyeni, yani voltajı 1,5V’den biraz yüksek) Eğer siyah probu + değerine ve kırmızı probu – değerine dokundurursanız kötü bir şey olmaz ama resimdeki gibi negatif bir gerilim görürsünüz.

Şimdi aşağıda kullandığınız devrenin 5V (DC) ’ta çalışmasını istediğinizi düşünelim ve bağlantılarını kontrol edelim. Eğer 5V’un üstünde veya altında gerilim değerleri okursak bir şeyler yanlış yapılmıştır ve bağlantıların tekrar kontrol edilmesi gerekebilir.

Multimetreyi DC 20V’a getirin. Multimetreler genellikle otomatik olarak ayarlanmaz. Multimetreyi ölçebileceği bir aralığa ayarlamanız gerekir. Bu nedenle düğmeyi yukarı veya aşağı değerlerde hareket ettirmeniz gerekebilir. Örneğin düğmeyi 2V kısmına alırsanız 2V’a kadar, 20V kısmına alırsanız da 20V’a kadar ölçüm alırsınız. Biz bu örnekte 5V ölçmek istediğimiz için düğmeyi 20V konumuna getirdik. (Eğer yanlış konuma alırsanız ekranda “1”değerini görürsünüz. Bu durumda düğmeyi yukarı yönde çevirip doğru aralığı bulun) Görüldüğü gibi devrede 5V DC var ve bir problem yok.

Multimetre ile direnç (ohm) ölçümü

Dirençlerin üzerinde renk kodları vardır. Normalde bu renk kodları okunarak da direncin ohm değeri bulunabilir.

Direnç değeri multimetre ile de ölçülebilir. Şöyle ki:

Rastgele bir direnç seçin ve multimetreyi 20kΩ ayarına getirin. Ardından, klavyedeki bir tuşa basar gibi bir basınçta probları direnç bacaklarına dokundurun.

Aşağıdaki resimdeki göründüğü gibi 0,97 değerini gördüğünüzü düşünelim. Bu elinizdeki direncin 970Ω değerinde olduğu anlamına gelir. Çünkü multimetre kΩ değerinde ölçüm yapmıştır ve Ω olarak bulmanız için 1000’le çarpmalısınız. 0,97k Ω x 1000= 970 Ω

Hatırlatmalar

• Eğer multimetre ekranında “1”değerini görseydiniz multimetre düğmesini yukarı yönde 200kΩ kısmına almanız gerekecekti.
• Ekranda “0” görseydiniz multimetre düğmesini aşağı yönde 2kΩ kısmına getirmeniz gerekecekti.

Multimetre ile akım (amper) ölçümü

Multimetre ile akım ölçerken multimetrenin problarını devre elemanlarıyla seri olarak bağlamanız gerekliliğidir. Multimetreyi seri halinde yerleştirmek için, aşağıdaki resimdeki gibi kırmızı probu bir bileşenin ucuna ve siyah probu bir sonraki komponent ucuna yerleştirmeniz gerekir. Multimetre, devrenizdeki bir iletkenmiş gibi davranır. Multimetrenin bağlantısını keserseniz, devreniz çalışmaz. Multimetrenin düğmesinin kademe seçimi aynen direnç ve gerilim ölçümündekine aynı mantıkla yapılmalıdır. (Örneğin aşağıdaki resimde 20mA kademesine ayarlanmış bir multimetrenin 11.7 mA’lik akımı ölçtüğünü görebilirsiniz)

Multimetre süreklilik testi

Kimileri bu süreklilik testini multimetre açık devre veya multimetre kısa devre testi olarak da adlandırır. Bu özellik devrenin sürekliliğini test etmenizi sağlar. Bu özellik hatalı kablolama, kopmuş kablo gibi hataları kolayca tespit etmenizi sağlar. Ayrıca devrenin iki noktasının bağlı olup olmadığını kontrol etmenize yardımcı olur.

Bu testin yapabilmesi için multimetrenin buzzer konumuna alınması gerekir.

Multimetre buzzer konumu

Buzzer konumunu bulmanız için çevresinde yayılma dalgaları olan bir diyot sembolü arayın (bir hoparlörden gelen ses gibi) ve multimetre düğmesini bu konuma getirin. İki probu birlikte dokunun ve bağlı olduklarında sürekli bir ses duyacaksınız. Bu multimetrenin süreklilik ölçebilir yapıda olduğunun göstergesidir.

Probları karşılıklı iki uca dokundurduğunuzda iki nokta arasında, birkaç ohm’dan az, çok düşük direnç varsa, iki noktanın elektriksel olarak bağlı olduğunu anlar ve sürekli bir ses duyarsınız.

Multimetre alırken nelere dikkat edilmelidir?

Ölçtüğünüz devrenin veya devre elemanının voltajını, direncini veya akımını bulmak için iç aralıklarını otomatik olarak değiştiren multimetreler mevcuttur. Eğer nasıl kullanılacağını biliyorsanız, otomatik multimetreler işinizi görebilir. Otomatik multimetreler daha yüksek kalitededir ve genellikle daha fazla özelliğe sahiptir. Ancak bir devrenin voltajı veya akımı oldukça hızlı bir şekilde dalgalanabilir. Bazı sistemlerde, akım veya voltaj o kadar düzensizdir ki, otomatik aralık hassas şekilde korunamaz. Bu durumu da mutlaka hesaba katın.

Arkadan aydınlatmalı bir LCD ekran gösterişli görünür ve özellikle geceleri sahada veya ışık seviyesi düşük bir atölyede çalışıyorsanız işinizi kolaylaştıracaktır. 

Ses sürekli değilse veya hiç ses duymuyorsanız, test ettiğiniz şeyin hatalı bir bağlantısı olduğu veya hiç bağlı olmadığı anlamına gelmektedir.

UYARI: Bu özelliği test etmek için sistemi kapatmalısınız. Devrede güç olmadığından emin olun.

Eğer multimetre değerlerini değiştiren düğme biraz sert ve net şekilde değişiyorsa bu da iyi bir özelliktir. Ayrıca probların kablolarının da sağlam olmasına dikkat edin. Zamanla kablolarda aşınma görülebilir.

Otomatik kapanma, daha ucuz multimetrelerde nadiren görülen bir özelliktir. Eğer otomatik kapanma özelliğine sahip bir model tercih ederseniz bataryanın daha uzun dayanmasını sağlayabilirsiniz.

Daha yeni geliştirilen multimetrelerden bazıları, bluetooth okumaları, sıcaklık okumaları, akıllı telefonlar ile uyumluluğu, yüksek kaliteli bir grafik ekranı ve genişletilmiş yetenekleri içeren bir dizi gelişmiş fonksiyonla birlikte gelir.

Multimetre ile avometrenin farkı nedir?

Multimetre ile avometrenin hiçbir fark yoktur. İkisi de aynı anlama gelmektedir. Avometreler multimetrelerin biraz daha eski modelleridir.